Rząd odbiera nam niezależność

Do samorządów próbuje się wedrzeć duża polityka. Musi się to nie podobać samorządowcom takim jak pan, którzy do partii, bez względu na to jakich, zawsze trzymają dystans.

Zygmunt Frankiewicz: Niestety. Przez długi czas w samorządach nie było konieczności zajmowania się tą dużą polityką. Wcześniej był to problem incydentalny – teraz to się zmieniło. Czuję, że polityka wchodzi nawet do Związku Miast Polskich, rodzą się napięcia. Zresztą sytuacja w całym państwie jest napięta.

Stawia pan mocne zarzuty tej dużej polityce – recentralizacji państwa, demontażu samorządności. Naprawdę jest aż tak źle?

Dla sprawiedliwości trzeba powiedzieć, że próby centralizowania państwa podejmowały również poprzednie rządy. Nie były to jednak działania systemowe. Mieliśmy też pozytywne wyjątki, jak chociażby decentralizacyjną, prosamorządową, reformatorską politykę rządu Jerzego Buzka. Za rządów PiS mamy natomiast do czynienia z pełną, skoordynowaną polityką recentralizacji państwa. Jesteśmy systematycznie, kawałek po kawałku, pozbawiani kompetencji. Odbierana jest nam niezależność, rośnie represyjność administracji rządowej. Kolizja ze środowiskami samorządowymi jest więc nieunikniona. I do takich kolizji dochodziło w ostatnich latach bardzo często. Głośno protestowaliśmy przeciwko próbie nowelizacji ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych, która – gdyby weszła w życie – praktycznie przekreśliłaby samorządność, dając instytucji rządowej prawo ingerencji w praktycznie każdą naszą merytoryczną decyzję. Źródłem niebywałych represji mogła być z kolei planowana ustawa o jawności życia publicznego. Całkowicie kuriozalna debata towarzyszyła zmianom w kodeksie wyborczym, kiedy to bez pokazania jakichkolwiek dowodów publicznie pomawiano nas o fałszowanie wyborów.

A co jest pana zdaniem najbardziej szkodliwe dla wolności samorządów?

Zacznę od edukacji. Samorządy odpowiadają za organizację oświaty na swoim terenie. Tworzą i likwidują szkoły w zależności od lokalnych warunków i potrzeb. Zmiany w sieci szkół były zawsze tylko opiniowane przez podlegających rządowi kuratorów oświaty. Obecnie przepisy zmieniono tak, że opinia kuratora jest wiążąca, czyli może on blokować wszelkie zmiany, i praktyka pokazuje, że często tak właśnie się dzieje. Odebrano nam więc jedno z podstawowych narzędzi racjonalnego dysponowania wydatkami na oświatę.

Tym bardziej że chodzi o jedną z najdroższych pozycji w budżecie gmin.

W wielu gminach koszt oświaty stanowi nawet więcej niż połowę budżetu. Idźmy dalej. Kuratorzy zatwierdzają też arkusze organizacji, które określają rozkład zajęć, liczebność klas, zatrudnienie nauczycieli. Praktycznie wszystkie najważniejsze decyzje mające wpływ na wydatki muszą uzyskać zgodę kuratora. Minister Zalewska wielokrotnie mówiła, że celem jej i rządu jest utrzymanie zatrudnienia w oświacie. Wie pani, że zatrudnienie nie tylko nie zmalało, ale nawet się zwiększyło pomimo spadku liczby dzieci? Na jednego nauczyciela średnio przypada poniżej dziewięciu uczniów.

To może teraz samorządy mogą spać spokojnie – kumulacja roczników nie spowoduje, że zabraknie nauczycieli?

Dzieci stale ubywa – to wynika wprost z demografii. Obecna kumulacja roczników to zasługa tak zwanej reformy oświaty, czyli likwidacji gimnazjów. To problem stworzony na własne życzenie rządu, bo przecież ta zmiana nie powoduje poprawy jakości nauczania, lecz jedynie kłopoty dla milionów ludzi – uczniów i rodziców. Jest to również spora trudność dla samorządów, gdyż powoduje dezorganizację całego systemu, problemy techniczne czy infrastrukturalne. Jedne budynki stają się zbędne, bo są za małe, a inne pękają w szwach. Nie jest to problem jednolity. Miasta na prawach powiatu mają mniejsze kłopoty, ponieważ odpowiadają za szkoły wszystkich szczebli. Ale takich miast jest 66. Gminy i powiaty mają zdecydowanie większe kłopoty, bo jedne odpowiadają za szkoły podstawowe, a drugie za ponadpodstawowe.

Tylko że w tych dużych miastach, głównie na prawach powiatu, znajdują się dobre, renomowane szkoły średnie, do których przyjeżdżają dzieci z miejscowości oddalonych nawet o 100 km. Więc może samorządowcom jest łatwiej, ale dla uczniów z kumulacji znacznie gorzej, bo konkurencja jest większa.

Dobrze, że pani to poruszyła. Za chwilę ministerstwo stwierdzi, że wcale nie było tak źle, bo samorządy staną na uszach i przygotują tych miejsc dużo więcej. Może stosunkowo niewiele zabraknie. Ale rodzicom i uczniom zależy na tych najlepszych szkołach, a przecież najłatwiej utworzyć dodatkowe klasy w szkołach, w których był mniejszy nabór. W efekcie jakiejś grupie uczniów zamknie się drogę do lepszej szkoły.

A statystycznie wszystko się będzie spinać i domykać. Wróćmy do innych przykładów recentralizacji.

Wody Polskie. Zabrano kompetencje oraz pieniądze, które trafiały do samorządów, i przekazano je do rządowej spółki. Zwiększono opłatę za odprowadzanie wód opadowych i trafia ona teraz do Wód Polskich. Tylko że my nadal ponosimy koszty, bo to na nas ciąży utrzymanie infrastruktury.

Zostaliśmy odsunięci od organizacji wyborów samorządowych. To nie jest zadanie, na którym nam szczególnie zależy, ale ostrzegaliśmy, że bez administracji samorządowej nie da się go sprawnie zrealizować. Efekt był taki, że wielokrotnie wbrew przepisom, łamiąc to prawo, tworzono fakty dokonane, żeby wybory się w ogóle odbyły. Mało kto wie, że komisarze wyborczy powszechnie złamali przepisy ustawy w sprawie terminu pierwszej sesji. Sesje nie odbyły się w ustawowym terminie. Wprowadzono także ograniczenie liczby kadencji.

Był to postulat podnoszony od lat...

Tyle że też jest to narzucenie społecznościom lokalnym tego, kogo i na jak długo mogą wybierać. To będzie ze szkodą dla nich.

I mówi to samorządowiec z najdłuższym stażem – 25 lat.

I ten, którego to już na pewno nie będzie dotyczyło. Ograniczenie wejdzie w życie za dwie kadencje, za dziesięć lat. Jak dotrwam do końca tego okresu, to już będzie sukces. Ale dzięki temu wieloletniemu doświadczeniu mogę ocenić, że jest to szkodliwie rozwiązanie dla naszego państwa.

Do tego obcięcie płac samorządowcom.

Właśnie. Przecież to nie miało ani żadnego sensu, ani usprawiedliwienia merytorycznego. Trudno postrzegać to inaczej niż w kategoriach złośliwości. Takie działanie stricte antysamorządowe, które doprowadziło do absurdów. Zresztą nie tylko w samorządzie, ale i w parlamencie, bo posłom i senatorom też obcięto wynagrodzenia. Płace wójtów, burmistrzów i prezydentów były zamrożone od ponad dziesięciu lat i coraz więcej pracowników urzędów, którymi kierujemy, za których działanie ponosimy osobistą odpowiedzialność, zarabiało znacznie więcej od swoich przełożonych. Jakby w odpowiedzi na tę postawioną na głowię dysproporcję, jednym hasłem prezesa partii rządzącej, który decyduje o wszystkim, obniżono w skandaliczny sposób tym wójtom, burmistrzom, prezydentom płace o 20 proc. Doprowadzając do totalnego już absurdu.

Staliście się przypadkową ofiarą systematycznie nagradzanych ministrów rządu.

Ale wojewodom pensji nie zmniejszono, a marszałkom już tak. Gdzie logika?

Idźmy dalej. Jednym zapisem odmówiono nam nagle prawa udziału w radach nadzorczych w spółkach miejskich. Podczas gdy nadal ponosimy odpowiedzialność za nadzór właścicielski. Takich nadregulacji można znaleźć mnóstwo. Chociażby obowiązkowe budżety obywatelskie w miastach na prawach powiatu.

A co w tym złego?

W wielu samorządach rozwój tego pomysłu poszedł dużo dalej niż prosty plebiscyt wśród mieszkańców. Zapisy ustawy narzucają sztywne zasady z obowiązkowym głosowaniem. I w ramach tego ujednolicenia trzeba było zrezygnować z wielu dobrych pomysłów.

Takie ingerencje są też w innych sprawach. W każdej radzie musi powstać komisja ds. skarg i petycji. Co parlamentowi do tego, jak się organizuje rada jakiejś gminy i jak rozpatruje petycje? To wszystko utrudnia życie samorządowi. Jeszcze nie podcina jego korzeni, ale jak tak dalej pójdzie, to faktycznie praca w samorządzie nie będzie miała sensu.

Czyli samorządowcy coraz więcej muszą, a coraz mniej mogą?

Na razie, dzięki solidarności całego środowiska, udało nam się obronić przed najgroźniejszymi sytuacjami. Obawiamy się jednak, że mogą się pojawić kolejne niebezpieczne pomysły, których już nie uda się powstrzymać. I wtedy ta praca faktycznie straci sens. Teraz zrobiła się bardziej ryzykowna. I nie mówię o fizycznym zagrożeniu, ale o tym, co nazwaliśmy na początku wejściem polityki do samorządu, a dokładnie używaniu przeróżnych służb do gnębienia osób, których władza uznaje za przeciwników politycznych. Nie jest tajemnicą, że w niektórych urzędach różne służby są praktycznie non stop i szukają tak długo, aż coś znajdą. To sytuacja groźna. Bo przy pracy, którą wykonujemy, czyli przy setkach, tysiącach decyzji, zawsze ktoś się pomyli. A przykładowo w projekcie ustawy o jawności życia publicznego był zapis, że jako prezydent odpowiadam bezpośrednio za błędy swoich podwładnych i gdyby któremuś z nich postawiono zarzuty korupcyjne, ja mogę trafić do więzienia. On może się okazać potem niewinny, ale zanim to się stanie, ja już będę w więzieniu. Widać więc, że dziś sprawowanie funkcji w samorządzie niesie ze sobą większe ryzyko niż wcześniej.

Wasze priorytety legislacyjne na najbliższe lata są inne. Związek Miast Polskich, którego jest pan ponownie prezesem, domaga się systemowych rozwiązań dotyczących finansów JST, by rekompensowały one ubytki w dochodach własnych spowodowanych zmianami prawa. Związek domaga się także, aby uwzględniano w budowaniu systemu finansów lokalnych standardy wykonywania usług publicznych. Jak miałoby to wyglądać?

Wyjaśnię to na przykładzie oświaty. Pani minister Zalewska mówi, że dostaliśmy pieniądze na podwyżki dla nauczycieli w subwencji. Ale z naszych wyliczeń ewidentnie wynika, że tych pieniędzy nie dostaliśmy, bo dopłata do zadań oświatowych z naszych budżetów wzrosła. Ponieśliśmy koszty „reformy", likwidacji gimnazjów, a subwencja nie wystarcza już nawet na pokrycie kosztów wynagrodzeń nauczycieli, nie mówiąc o innych kosztach oświaty. I właśnie o to chodzi, aby istniał przejrzysty system określający standardy i koszty realizacji poszczególnych zdań publicznych. Żeby można było jasno pokazać, że do realizacji danego zadania zlecanego nam przez rząd potrzeba konkretnej liczby etatów i zasobów. Takich zadań zleconych samorządy wykonują bardzo dużo – sprawy meldunkowe, z zakresu urzędów stanu cywilnego, rejestracji pojazdów. Dostajemy na realizację tych zadań środki z budżetu państwa i musimy je rozliczać. Tyle że po stronie kosztów każe się nam wpisywać po prostu kwotę dotacji, nikogo nie interesuje, jaki jest faktyczny koszt realizacji takiego zadania. Z tego często wynikają absurdy, np. kwota dotacji nie wystarcza, aby pracownikom wykonującym te zadania wypłacić ustawowe minimalne wynagrodzenie.

Nie uwzględnia pełnych kosztów. Gminy kierują sprawy do sądów.