Debata "Życia Regionów": Zamach na autonomię samorządu

Chodzi o ustawę o regionalnych izbach obrachunkowych. Dyskusja nad tymi zmianami zdominowała debatę „Aktywność obywateli w sferze publicznej: od wyborów do budżetu obywatelskiego", która odbyła się w małopolskim uzdrowisku przy okazji III Konwentu Marszałków Województw RP. Organizatorem dyskusji było województwo małopolskie i „Rzeczpospolita Życie Regionów".

Brak zaangażowania

Uczestnicy debaty zastanawiali się, co jest największą barierą w zaangażowaniu obywateli w sprawy publiczne. W końcu to aktywność mieszkańców jest budulcem społeczeństwa obywatelskiego. Pewnym jej nośnikiem może być samorząd, który w tym roku świętuje 18-lecie.

Bronisław Komorowski, były prezydent RP, wskazał, że regiony to ogniwo funkcjonowania państwa, które zachowało istotną rolę w kształtowaniu ludzkich postaw.

– Z aktywnością obywatelską jest jednak w Polsce kiepsko i pytanie, dlaczego – zastanawiał się Komorowski. Jego zdaniem nie można się porównywać do krajów, które są bardzo silne. Natomiast musimy się porównywać do krajów dawanego obozu komunistycznego.

– Tutaj wypadamy gorzej – chociażby w porównaniu z krajami bałtyckimi. Mamy stosunkowo niską frekwencję wyborczą, która jest podstawowym wskaźnikiem zaangażowania. To moim zdaniem nieprzezwyciężone do końca nawyki poprzedniego systemu, czyli mentalność rodem z socjalizmu. To pokłosie życia w kraju, w którym wiele spraw obywatelskich rozwiązują władze centralne, a nie obywatele – mówił były prezydent. Podał przykład braku fundowania stypendiów przez absolwentów uczelni. – Większość przyznawanych stypendiów to granty rządowe. Praktycznie nie mamy fundacji stworzonych przez ludzi, którzy zdobyli wykształcenie i chcieliby pomóc studentom na swoich uczelniach – wskazywał. Innym przykładem braku zaangażowania obywatelskiego, który podał Komorowski, jest fakt, że w przestrzeni publicznej niemal wszystkie pomniki są budowane z funduszy publicznych.

Władysław Kosiniak-Kamysz, poseł i prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego, wskazywał, że Polacy łatwiej się skrzykują przeciw czemuś niż za czymś. Dodał jednak, że jest w Polsce sporo organizacji z bogatymi tradycjami, które wspierają taką pozytywną aktywność obywatelską.

– Ochotnicza Straż Pożarna to nie tylko dbanie o bezpieczeństwo przeciwpożarowe, ale też kultura i sport. To często centrum życia wiejskiego – mówił Kosiniak-Kamysz. Wskazał też przykład kół gospodyń wiejskich jako organizacji kształtujących aktywne postawy.

Szef PSL przypomniał też postać Jacka Kuronia, który jego zdaniem zrobił fantastyczną rzecz, zapraszając po 1989 roku do Polski przedstawicieli samorządów francuskich, którzy niejako zaszczepili tę ideę na naszym gruncie.

– Nie tylko nauczyliśmy Francuzów jeść nożem i widelcem, ale oni nas też czegoś nauczyli i warto o tym pamiętać – żartował. – Wciąż wierzę, że pod hasłem pozytywnych osiągnięć możemy coś razem zbudować.

Świadome wydawanie

W ramach władzy lokalnej obywatele coraz częściej decydują o swoich sprawach, poprzez referenda czy wybory. Mogą też podejmować decyzje dotyczące wydawania pieniędzy poprzez budżet partycypacyjny. Obecni w Krynicy-Zdroju goście rozmawiali m.in. o tym, na ile budżet obywatelski spełnił swoją rolę.

Jacek Krupa, marszałek województwa małopolskiego, wskazał, że budżet obywatelski jest kwestią poczucia podmiotowości obywateli.

– Wydaje mi się, że ludzie mają trochę dość demokracji pośredniej. Nie czują się w niej podmiotem całego systemu państwowego. Tęsknią za demokracją bezpośrednią na wzór szwajcarski czy grecki – mówił.

Jak podkreślił, to nie tylko kwestia decydowania o tym, jaki projekt w budżecie obywatelskim wybierze obywatel. Najpierw trzeba taki projekt wymyślić, zebrać wokół niego poparcie innych, stworzyć całe środowisko wokół niego, żeby miał szansę wygrać.

– To cała skomplikowana akcja, która buduje właśnie społeczeństwo obywatelskie – uważa Krupa, podając przykład przeprawy promowej przez Wisłę w podkrakowskim Tyńcu, jaka powstała dzięki I edycji budżetu obywatelskiego województwa małopolskiego.

– Dzięki inicjatywie mieszkańców – tych, którzy zgłosili ten pomysł do małopolskiego budżetu obywatelskiego, i tych, którzy na niego głosowali – prom wrócił na swoje miejsce po prawie 30 latach. Teraz turyści i mieszkańcy mogą się przeprawić na drugą stronę Wisły i podziwiać piękno tynieckiego klasztoru z drugiego brzegu – mówił marszałek Krupa.

Odrębnym problemem, który w ostatnich latach zjednoczył Polaków, jest walka ze smogiem. Szczególnie przybrała ona na sile w Małopolsce. Przy dużym poparciu mieszkańców wprowadzono nowe przepisy. To pierwszy skuteczny protest ekologiczny związany z ochroną powietrza. Świadomość ekologiczna społeczeństwa rośnie też na Śląsku, gdzie mieszkańcy coraz częściej domagają się reakcji władz.

Zdaniem Wojciecha Saługi, marszałka województwa śląskiego, problem smogu wyrósł na główny w tej kadencji i trafił na pierwsze strony gazet, ponieważ społeczeństwo dojrzało.

– Ludzie nie chcą żyć w brudnych miastach z zanieczyszczonym powietrzem. Ten problem istniał od wielu, wielu lat, ale dopiero teraz obywatele zdali sobie z niego sprawię i zażądali od władz, żeby to zmieniły.

Saługa wskazał, że w województwie jest już wdrażana uchwała antysmogowa.

– To efekt obszernych konsultacji ze społeczeństwem. Dziś to ludzie nam mówią, co mamy robić. Skończyły się czasy, kiedy władza wiedziała wszystko – mówił Saługa.

Jak podkreślił, paradoksalnie – tam, gdzie problem smogu jest największy, jest też największy opór społeczności wobec wymiany pieców.

– W Pszczynie dostałem prośbę o odroczenie wymiany. Ale mamy też silne głosy od mieszkańców, że tak dalej być nie może i problem trzeba zlikwidować natychmiast. Będziemy więc wymieniać w województwie wszystkie piece niespełniające norm, których jest aż 700 tysięcy – tłumaczył.

Jego zdaniem dzisiaj władza samorządowa musi wyłącznie wsłuchiwać się w głos ludu. Umożliwiają to media społecznościowe, które ułatwiają skrzykiwanie się społeczności lokalnej.

– Próbujemy więc w naszym województwie przemodelować sposób myślenia. Władza ma odgrywać rolę służebną – mówi Saługa.

Jego zdaniem budżety obywatelskie to bardzo dobre narzędzie – choć na małą skalę.

– Można sobie wyobrazić, że w przyszłości cały budżet samorządowy będzie miał taki właśnie charakter. Każdy taki budżet obywatelski odpowiada na pytanie, czego mieszkańcy chcą. Zazwyczaj zupełnie czegoś innego, niż sądzi władza – dodał Saługa.

Polacy mało protestują

Jak wskazywali paneliści, taka aktywność obywatelska czasem jest pewnym problemem. Lokalne inicjatywy były w stanie skutecznie zablokować powstanie obwodnicy, linii energetycznych czy ustawy metropolitalnej.

Jednak według Jarosława Flisa, socjologa, publicysty i naukowca Uniwersytetu Jagiellońskiego, Polacy są jednym z najmniej skłonnych do protestów narodów w Unii Europejskiej.

– Rozumiem panujące w Polsce poczucie wyjątkowości, ale fakty są inne – mówił naukowiec.

Jego zdaniem politycy słuchają protestów tylko kiedy muszą. Jak wskazał, problem w Polsce polega na tym, że z różnych powodów jest bardzo daleka droga pomiędzy politykiem a obywatelem.

– Władza odrywa od rzeczywistości, a rządzący często nie wiedzą co się dzieje w społeczeństwie i oddalają się od obywateli. Oczywiste jest, że politycy chcą rządzić po swojemu, żeby nikt im nic nie narzucał – dodał Flis. Naukowiec ostro skrytykował system wyboru samorządowców sprzed 25 lat. Tłumaczył, że wszystkim rządzi polityka i próba zebrania jak najwięcej głosów partyjnych.