Miasta bez barier w dostępie do sztuki

Debatę zorganizowała „Rzeczpospolita" i Związek Miast Polskich. Udział wzięli: Joanna Szczepkowska, aktorka, Joanna Cichocka-Gula, wiceprezydent Sopotu, Tomasz Szlendak, profesor Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, i doktor Marcin Poprawski z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Dyrektor Andrzej Porawski ze Związku Miast Polskich podsumował ją tak:

– Tytuł naszej debaty brzmiał „Czy miasta są kulturalne?" i spowodował, że nasi uczestnicy musieli już na początku określić, o czym chcą mówić. W podtekście były inne pytania: czy włodarze dobrze zarządzają kulturą w samorządach, czy dobrze budują relacje ze środowiskami twórczymi i jaką dysponujemy publicznością. Cieszę się, że te wszystkie wątki w naszej debacie zostały podjęte.

Paradoksy

– Miasto kulturalne to takie miasto, które nie stwarza barier dla ekspresji artystycznej, tylko pozwala rozwijać się twórczości organizacji bądź artystów – powiedział  Marcin Poprawski. – W tej mierze dużo mają do powiedzenia politycy kulturalni. Jakkolwiek ma to związek z biurokracją lub cenzurą, podchodzę do nich z zaufaniem, bo miejska polityka kulturalna to jest laboratorium zbiorowej wyobraźni: coś, co należy do nas wszystkich, a nie tylko do urzędników. Polityka kulturalna przypomina stolik na trzech nogach: publicznej, społecznej i prywatnej. W zależności od państwa, o jakim mówimy, występuje przechył biorący się z różnych dysproporcji. Mamy bowiem domy kultury, które zapraszają kabarety, jest instytucja publiczna, a zarządza się nią jak prywatną, zaś tak zwany prywaciarz działa dla dobra publicznego. To paradoksy, które często spotykamy. Dlatego warto dbać o miejskie ekosystemy, bo kultura to nie jest mechanizm, tylko organizm, a tak naprawdę zbiór różnych organizmów, które wchodzą w różne relacje. Teraz widzimy obniżenie wód gruntowych – tam gdzie pojawił się nowy organizm, który zassał dużą porcję środków finansowych.

– Mamy kulturalne miasta i niekulturalnych mieszkańców – zauważył profesor Szlendak. – Winne są temu miasta, jednak coraz mniej, zaś w większym stopniu – państwo i historia. Ale mieszkańcy oraz uczestnicy kultury się zmieniają. Mam na ten temat anegdotę. Jest w Sopocie Państwowa Galeria Sztuki, położona na końcu Monte Cassino przy wejściu na molo. Pamiętam, że w 2010 roku dyrektor tej instytucji mówił, że jego goście przychodzą wprost z plaży i oglądają obrazy Malczewskiego w szortach, w klapkach. Ale cieszył się, że przychodzą. Problemem byłby brak widzów. Przez ostatnie lata osoby w plażowym kostiumie już w galeriach się nie pojawiają. Ale mówiąc całkiem serio: mamy przeinwestowane miasta po wybuchu supernowej dotacji unijnych i związanych z tym inwestycji. Czasami nie wiadomo, co z tą infrastrukturą zrobić. Coraz częściej padają pytania, jak będą się amortyzować, jak będziemy wypełniać ich mury. We Wrocławiu mówi się o Narodowym Forum Muzyki. Oczywiście, miasto położone jest niedaleko niemieckiej granicy, odwiedza je wielu turystów i Forum się utrzyma, ale na pewno wysysa pieniądze dla innych instytucji. Dlatego trzeba dokonać zmiany: do tej pory pieniądze szły na mury bądź na pracowników, a rzadziej myślano o uczestnikach życia kulturalnego. Dlatego strumień dotacji powinien być przesunięty na proces jego kształtowania. Rzecz jasna, w Warszawie w grupie dwóch milionów mieszkańców są odbiorcy sztuki w wielu instytucjach. Jednak w mniejszych miastach mamy do czynienia z tą samą publicznością, która obsługuje te same imprezy. Grupę tę trzeba poszerzyć, bo na razie górują imprezy masowe. W moim macierzystym Toruniu odbywa się Festiwal Światła. Zaczynał się jako wydarzenie turystyczne, a stał się produktem turystycznym 2014 roku. Przyjeżdża 450 tys. ludzi, ale to są uczestnicy specyficzni. Powinniśmy zadbać o bardziej wyrobionych.

Jak powiedziała Joanna Cichocka-Gula, wiceprezydent Sopotu, dążenie do tego, by miasto było kulturalne, jest zawsze bardzo zindywidualizowane.

Ale najnowsze badania wskazują, że problemy pojawiają się tam, gdzie została zachwiana równowaga między instytucjami publicznymi i pozarządowymi (NGO-sami), gdy zaczyna się myśleć kategoriami utrzymywania instytucji, a nie finansowania działalności czy oddolnych inicjatyw – stwierdziła. – W niektórych miastach wynika to z konfliktu między władzami a instytucjami pozarządowymi. Kiedy nie dąży się do zachowania proporcji, system zaczyna się chwiać. Ekosystem kultury jest bardzo delikatny. Trzeba go podlewać i czujnie obserwować. W mniejszych miastach jest to łatwiejsze. Najgorsza jest „muzeomania" i „festiwaloza". Te dwa nurty szkodzą najbardziej. Z festiwali przynoszącym tylko niektórym prestiż powinniśmy się wycofywać na rzecz organicznego, codziennego działania.

Dobre pomysły

Instytucje pozarządowe znalazły się na celowniku rządu, który chce im odebrać pieniądze. Bywa jednak, że działają źle.

– W Warszawie z roku na roku puchnie budżet konkursu dla NGO-sów – mówił profesor Szlendak. – Urósł bodaj do 8 mln zł, tymczasem instytucje pozarządowe nie mają tak wielu dobrych pomysłów, aby mogły spożytkować te pieniądze. Brakuje ducha kreacji. Dlatego cieszę się, gdy instytucje publiczne działają prężnie i podwyższają poziom odbiorcy. Takim przykładem jest Filharmonia Szczecińska. Ta placówka działa jak winda, wciąga słuchaczy na wyższy poziom. Tam nie będzie pokazów wrestlingu albo koncertu disco polo.

Festiwali bronił Marcin Poprawski: