Kraina drewnianych zabytków

Na stan zabytków w regionie nie można patrzeć tylko z perspektywy sztandarowych obiektów odwiedzanych przez dziesiątki tysięcy turystów. Poza takimi perłami jak zespół pałacowo-parkowy w Łańcucie, Przemyśl czy choćby historyczne obiekty przemysłowe w Bóbrce, warto spojrzeć całościowo na stan zabytków w regionie.

Publikacja: 21.01.2018 19:30

Marek Kozubal

Marek Kozubal

Foto: Fotorzepa / Kompala Waldemar

Najnowszy „Raport o stanie zabytków nieruchomych w Polsce", wydany właśnie przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, pokazuje rzeczywisty stan obiektów, które przyciągają rzesze turystów.

Jak na tym tle wypada Podkarpacie? Nieźle. Jeżeli spojrzymy na stan zabytków, plasuje się w średniej krajowej.

Na Podkarpaciu wpisanych jest do rejestru zabytków nieruchomych 4210 obiektów. To plasuje ten region w środku polskiej stawki – więcej zabytków jest np. na Dolnym Śląsku, Mazowszu czy w Wielkopolsce. Ale na Podkarpaciu jest zdecydowanie więcej takich obiektów niż np. na Podlasiu czy w wojewódzkie świętokrzyskim.

Jednocześnie wpisanych jest do rejestru zabytków 478 zabytków archeologicznych, w tym 73 uznane za szczególnie cenne. Do wyjątkowych można zaliczyć cmentarzysko przy kościele w Haczowie.

Z raportu wynika, że na 1000 km kw. na Podkarpaciu przypada 267 zabytków. Największe ich zagęszczenie jest na Dolnym Śląsku – 423. Z kolei na tysiąc mieszkańców przypada 2,2 zabytku.

Najwięcej w tym regionie jest zabytków z XIX w. (1674). Najczęściej są to obiekty należące do kościołów i związków wyznaniowych (1316) oraz osób prywatnych (876). Biorąc pod uwagę pierwotne funkcje tych obiektów, najczęściej są to obiekty mieszkalne (1323), ale też sakralne (962), cmentarze (358), obiekty folwarczne (276). Z raportu wynika, że najczęściej są to obiekty murowane, ceglane – 2612.

Raport wskazuje, że na Podkarpaciu są też 594 obiekty drewniane; to stosunkowo dużo. Głównie są to kościoły i cerkwie. Pod tym względem region jest na trzecim miejscu w Polsce – drugie miejsce zajmuje Wielkopolska (640 obiektów drewnianych). Najwięcej takich obiektów jest w Małopolsce – 1059 (to m.in. drewniane zabytki znajdujące się w górach).

Na Podkarpaciu zlokalizowanych jest też 44 zabytków obszarowych – obejmują one głównie układy urbanistyczne i zespoły zabudowy, m.in. w Przemyślu.

Niezwykle ciekawe są prezentowane w raporcie dane dotyczące zabytków, które utraciliśmy w ostatnim czasie. W latach 2005–2016 z listy zabytków na Podkarpaciu skreślono 48 obiektów. Powodem była znaczna degradacja, pożar. Raport wskazuje, że w najlepszym stanie są obiekty użyteczności publicznej, cmentarze, budynki sakralne, mieszkalne. W najgorszym zaś gospodarcze i folwarczne. W najsłabszym stanie są obiekty XIX-wieczne, a także prywatne.

W sumie, na co wskazują autorzy raportu – wybitni naukowcy, obiektów szczególnie zagrożonych jest 149, czyli 3,54 proc. wszystkich. Najczęściej są to rezydencje (32), zamki (3), obiekty folwarczne (34). Z badań wynika, że już nie istnieje 96 obiektów niegdyś zabytkowych, m.in. 12 sakralnych, 18 folwarcznych, 30 mieszkalnych. Do muzeów przeniesiono 23 obiekty.

Z danych raportu wynika, że w latach 2008–2016 minister kultury przeznaczył na ochronę zabytków nieruchomych 32,6 mln zł dotacji (5,2 proc. w skali całego kraju w tym okresie). Wszystkie instytucje zajmujące się ochroną zabytków dały zaś na ten cel w 2016 r. na Podkarpaciu 11,6 mln zł. Najwięcej wojewódzki konserwator zabytków (6 mln zł). Ale trzeba też wziąć pod uwagę, że w latach 2007–2013 z programów unijnych przeznaczono na podkarpackie zabytki ponad 124 mln zł.

Na ochronie zabytków nie można oszczędzać, jeżeli chcemy, aby region odwiedzało coraz więcej turystów.

Najnowszy „Raport o stanie zabytków nieruchomych w Polsce", wydany właśnie przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, pokazuje rzeczywisty stan obiektów, które przyciągają rzesze turystów.

Jak na tym tle wypada Podkarpacie? Nieźle. Jeżeli spojrzymy na stan zabytków, plasuje się w średniej krajowej.

Pozostało 91% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Regiony
Odważne decyzje w trudnych czasach
Materiał partnera
Kraków – stolica kultury i nowoczesna metropolia
Regiony
Gdynia Sailing Days już po raz 25.
Materiał partnera
Ciechanów idealny na city break
Materiał partnera
Nowa trakcja turystyczna Pomorza Zachodniego
Materiał partnera
Dolny Śląsk mocno stawia na turystykę