Długi cień polskiej historii

W tym roku do MSWiA wpłynęło siedem wniosków o nadania statusu miasta. Dotyczyły trzech miejscowości ze Świętokrzyskiego: Pierzchnicy, Nowej Słupi i Szydłowa (na zdjęciu), Koszyc (Małopolskie), Wielbark (Warmińsko-Mazurskie), Lubowidz (Mazowsze) oraz Skarbimierz-Osiedle (Opolskie). – Rada Ministrów negatywnie odniosła się jedynie do wniosku z miejscowości Skarbimierz-Osiedle – informuje wydział prasowy MSWiA.

Większość z nich w przeszłości posiadała prawa miejskie, ale w wyniku zawirowań historycznych je utraciła.

Carskie ukazy

I tak np. Szydłów był miastem co najmniej od 1 lipca 1329 r., kiedy to król Władysław Łokietek sprzedał mieszczaninowi krakowskiemu Zammelloniemu wójtostwo w Szydłowie lokowane na prawie średzkim. – Od czasu potopu szwedzkiego systematycznie spadało znaczenie miasta. Przemiany w XIX w. powodowały, że wiele miasteczek w zależnym od carskiej Rosji Królestwie Polskim podupadło i było miastami jedynie z nazwy – uważa Piotr Walczak z Urzędu Gminy w Szydłowie.

Przypomina, że w okresie powstania styczniowego car Aleksander II powołał Komitet Urządzający w Królestwie Polskim, który zajął się, poza szeregiem reform, także sprawą miast. – Komitet zaproponował, aby na osady przemianować miasta liczące poniżej 3000 mieszkańców, te, w których liczba rolników stanowi powyżej 50 proc. mieszkańców i te, które posiadają dochód roczny niższy niż 1500 rubli. Stwierdzono, że na 452 miasta w Królestwie, tylko 103 są prawdziwymi miastami – opowiada urzędnik.

Ostatecznie ukazem cara Aleksandra II z 1 czerwca 1869 r. na osady zamieniono 336 miast w Królestwie Polskim, wśród nich także Szydłów.

Podobnie było z Koszycami, które w podobnym czasie straciły prawa miejskie. – W 1374 roku miała miejsce lokacja miasta Koszyce na prawie magdeburskim, dokonana przez Elżbietę Łokietkównę, wdowę po królu węgierskim Karolu Robercie Andegaweńskim. Elżbieta Łokietkówna pełniła w tym czasie w Polsce funkcję regentki, podczas gdy jej syn Ludwik Węgierski zasiadał na tronie węgierskim i polskim. Świetność Królewskiego Miasta Koszyc trwała do połowy XVII w., do potopu szwedzkiego. Wówczas to Szwedzi zniszczyli miasto i od tego czasu rozpoczęła się stagnacja i powolny upadek miasta – opowiada Ryszard Stojek, insp. ds. kultury, sportu i promocji gminy w Koszycach.

Inaczej było z Wielbarkiem, który był miastem ponad 220 lat: od 1723 r. do 1946 roku. – Stracił prawa miejskie głównie z powodu zniszczeń wojennych obejmujących 65 proc. zabudowy i wyludnienia –tłumaczy Anna Sędzińska z urzędu gminy.

Niektóre gminy – właśnie tak jak Wielbark – starania o odzyskanie statusu miasta prowadzą od 2016 roku, a inne – jak Koszyce – rozpoczęły je na początku tego roku. Skutek jest taki, iż sześć miejscowości odzyska prawa miejskie z początkiem 2019 roku.

Popowstaniowe represje

Ale to nie wszyscy chętni. Do ministra spraw wewnętrznych i administracji wpłynęły apele rad gmin: Nowy Korczyn, Bogoria, Sobków, Wodzisław, Opatowiec, Pacanów i Oleśnica o przywrócenie praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich po powstaniu styczniowym. Szef MSWiA podjął decyzję o wszczęciu procedury nadania statusu miasta tym miejscowościom. – Wystąpił do rad gmin o przedstawienie opinii, poprzedzonych przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami – informuje MSWiA.

Dlaczego wsie chcą być znów miastami? – Opatowiec był miastem przez 598 lat. Prawa miejskie uzyskał od księcia Bolesława Wstydliwego w 1271 roku (jedna z najstarszych lokacji w historycznej Małopolsce), utracił je w wyniku represji carskich po powstaniu styczniowym w 1869 roku. W wiekach XIV–XVI był to znaczący ośrodek miejski, dość powiedzieć, że zamieszkały wówczas przez nawet dwa tysiące mieszkańców. Ma zachowany do dziś układ urbanistyczny, sytuowany na tzw. prawie magdeburskim z imponującym rynkiem, którego rozmiar świadczy o znaczeniu ówczesnego miasta – podkreśla wójt Sławomir Kowalczyk.

Jego zdaniem w świadomości mieszkańców Opatowiec cały czas ma swój miejski charakter, ze wszystkimi jego atrybutami, m.in. urzędem gminy, gminnym ośrodkiem kultury, szkołą, ośrodkiem zdrowia, pocztą, bankiem. – U nas znajduje się zabytkowy podominikański kościół parafialny, a większość mieszkańców utrzymuje się z działalności pozarolniczej – wylicza wójt.