I śmieszno, i straszno w Chorzowie

Mel Brooks to gigant amerykańskiej komedii i farsy uwielbiany przez polską widownię, również dlatego, że pochodzi z polsko-żydowskiej rodziny, zaś polski wątek, a konkretnie okupowanej Warszawy, pojawia się w jego filmie „Być albo nie być". Wyreżyserował takie klasyki, jak „Nieme kino", „Lęk wysokości" i właśnie „Młody Frankenstein". Karierę rozpoczął w 1968 roku od „Producentów", którzy już blisko sto razy gościli na chorzowskiej scenie w reżyserii Michała Znanieckiego.

„Młody Frankenstein" to musicalowa wersja filmu grozy z 1974 roku, w którym tytułową rolę zagrał znakomity Gene Wilder. Wcielił się w postać potomka szalonego naukowca, wezwanego w sprawie realizacji testamentu do znajdującego się w Transylwanii zamku swego dziadka. Tam odkrywa naukową instrukcję wyjaśniającą krok po kroku, jak ożywić ludzkie ciało. Dziadek, baron von Frankenstein, poświęcił bowiem życie na stworzenie istoty doskonałej, idealnego człowieka o potężnej budowie fizycznej i genialnym umyśle.

Król pastiszu

Mel Brooks nie byłby sobą, gdyby nie zreinterpretował klasycznego motywu w formie zabawnego pastiszu, bawiąc się konwencją stworzoną w powieści „Frankenstein" Mary Shelley oraz jej ekranizacjach.

Film udał się również dlatego, że miał rewelacyjną obsadę. Poza Wilderem zagrała inna komediowa znakomitość, czyli Marty Feldman, który wcielił się w postać służącego garbusa Igora. Cloris Leachman, znana też z „Lęku wysokości", zagrała demoniczną Frau Blücher, kochankę barona. Film otrzymał nominacje do Oscara, a jego wyjątkowość polegała również na tym, że został nakręcony w biało-czarnej tonacji z użyciem wielu rekwizytów z planu filmowego ekranizacji z lat 30.

„Młody Frankenstein", zanim trafił na Broadway, bawił również sceną, w której monstrum, czyli potwór będący dziełem tytułowego bohatera, uczy się stepować i wykonuje musicalowy szlagier „Puttin' on the Ritz", będący parodią Freda Astaire'a w „Blue Skies". To był zalążek późniejszej musicalowej wersji.

– De facto wszystkie filmy Mela to musicale – powiedział Thomas Meehan, współscenarzysta filmu. – Zawsze jest tam dużo muzyki, śpiewu, dlatego łatwo je przenieść na scenę.

Muzykę, podobnie jak w „Producentach", skomponował sam Mel Brooks. Prapremiera musicalu odbyła się w 2007 roku, a po próbnych spektaklach w Seattle i Waszyngtonie 8 listopada odbyła się premiera w Foxwoods Theatre na Broadwayu. Grany był aż 484 razy. Chorzowska prapremiera odbyła się 23 kwietnia 2016 roku, a jej reżyserem jest Jacek Bończyk, aktor i muzyk znany m.in. z zespołu Nowe Sytuacje, kontynuującego tradycję Republiki, który zajął się również pisaniem piosenek. Libretto tłumaczył Grzegorz Wasowski, syn Jerzego, satyryk, dziennikarz, wydawca, znany choćby z rapowanego „Pocztu królów polskich" oraz programów telewizyjnych tworzonych m.in. razem z Wojciechem Mannem i Krzysztofem Materną.

– Jacek Bończyk otrzymał z Teatru Rozrywki w Chorzowie propozycję wyreżyserowania spektaklu i, jeśli chodzi o libretto, pomyślał o mnie, od razu zastrzegając, że chciałby przetłumaczyć teksty piosenek, a do mnie miała należeć reszta – mówi „Rzeczpospolitej" Grzegorz Wasowski. – Trochę żałowałem, że nie będę mógł się zmagać z piosenkami, bo to moja domena, ale Jacek świetnie to zrobił, a i ja mam nadzieję, że dobrze uporałem ze swoim zadaniem. Co do Mela Brooksa, lubiłem go zawsze, chociaż nigdy całościowo. Film, oczywiście, sobie przypomniałem. W kilku miejscach mnie bawił, ale byłem też nieco zawiedziony, bo śmiesznych rzeczy mogło być zdecydowanie więcej.

Groza i komizm

Pracując nad tłumaczeniem, Grzegorz Wasowski musiał walczyć z samym sobą.

– Chodzi o to, że prawa licencyjne są bardzo restrykcyjne i ich właściciele sprawdzają, czy tłumacz zbyt wiele nie dopisuje – mówi Grzegorz Wasowski. – Wymagają, żeby nie robić niczego ponad to, co już zostało zrobione, a przecież wiadomo, że są kwestie nieprzekładalne lub przekładalne tak, że nic nie jest zrozumiałe, bo przecież są różne konteksty: oryginalny amerykański, i nasz – rodzimy. A ja chciałem „uśmiesznić" tekst, nadać mu takie tempo, jakie lubię, by każda scena kończyła się żartem, a nawet żeby żart padał co kilka zdań. W myśl zasady, że jak odbiorca wyśmieje się z pierwszego żartu, trzeba mu rzucić pod nogi drugi. Ostatecznie mam nadzieję, że moja misja się powiodła. Choć bardzo bolałem nad pierwszą sceną ze studentami, bo można dodać tam kilkanaście żartów słownych. Stopowano mnie w tej kwestii. Jest też scena podróży wozem drabiniastym z dworca na zamek, podczas której pojawia się wilkołak. Gdybym mógł, dałbym mu dolara, żeby sobie poszedł! Coś bym z nim zrobił. Ogólnie rzecz biorąc, całość jest połączeniem grozy i komizmu, a i sama groza została podana z przymrużeniem oka. I to jest w musicalu fajne.

Grzegorz Wasowski poleca, by obejrzeć najbliższe spektakle: 3, 4 i 5 czerwca, następne dopiero po wakacjach.