Życzliwość i współistnienie kultur

Rz: Urodził się pan we Wrocławiu w 1948 roku i od tamtego czasu wciąż tam mieszka. Jak miasto zmieniało się na przestrzeni lat?

Wiesław Saniewski: Bardzo. Moi rodzice przyjechali do Wrocławia z zachodniego Podlasia rok przed moim narodzeniem. Kiedy się w nim osiedlali, mieli do wyboru różne lokalizacje – także piękne wille na Sępolnie czy Biskupinie, ale bali się tam zamieszkać. Wybrali Stare Miasto, bo tu czuli się bezpieczniej. Mieszkało tu niesłychanie zróżnicowane towarzystwo – począwszy od profesorów pobliskiego uniwersytetu poprzez uciekinierów AK-owców, którzy tu się schowali, a skończywszy na autochtonach i bandziorach. Ulica Kiełbaśnicza, Garbary, Grodzka, dawniej Studencka – dzisiaj Odrzańska – to kwartał mojego ówczesnego życia. Z jednej strony te ulice tworzyły klimat niezwykły, ale z drugiej – także groźny – gruzy i pustostany skrywały wiele tajemnic – był to trochę polski Dziki Zachód. Tu właśnie, na Starówce, wychowywałem się. Dziś jest jedną z najładniejszych w Polsce, ale wtedy była jeszcze pełna gruzów. Do tego dochodziła bardzo ciekawa ludzka mieszanka – wszyscy otwarci na przyszłość, pełni marzeń.

Czy odczuwalna była kulturowa różnorodność?

Tak, nawet dla takiego dzieciaka, jakim wówczas byłem. Grałem w piłkę nożną w drużynie podwórkowej, która była jedną z najlepszych, jeśli nie najlepszą w całym Wrocławiu. Jej trzon był bardzo ekumeniczny: autochton – protestant, Rysiek spod Lwowa – prawosławny, Wowka – Żyd, i ja – syn rodziców z Podlasia. Czterech różnych chłopaków z różnych regionów i różnych religii. Jako mali chłopcy wydobywaliśmy z gruzów różne figurki miśnieńskie i najlepszy był ten spośród nas, który najwięcej tych figurek potrafił z procy rozwalić. Albo też srebrne monety, które znajdowaliśmy w gruzach i sprzedawaliśmy po dwa złote jakimś cwaniakom. A wszyscy przy tym garnęli się, by służyć do mszy w kościele garnizonowym pod wezwaniem św. Elżbiety – bez względu na wyznanie. Wszyscy chcieli oglądać Wrocław z wysokości stu metrów albo wchodzić na wieżę i dzwonić w tym tajemniczym kościele. I choć był katolicki – łączył chłopaków różnych wyznań.

Ale tak w ogóle dominowała kultura lwowska – wiele było lwowskich restauracyjek, krążyły lwowskie dowcipy. Pamiętam też moich profesorów, którzy przyjechali z tego miasta i wykładali na uczelniach. Niemal cała Nożownicza była przez nich zajęta, a okna mojego domu wychodziły na tę właśnie ulicę. I wszyscy fantastycznie się ze sobą czuli.

Czy Wrocław ma jakąś przewagę nad innymi miastami?

Po wojnie powstawało tu wiele filmów. Wychowałem się w miejscach, w których nakręcono niemało radzieckich filmów wojennych, a także realizowano polskie – „Ewa chce spać" w reżyserii Tadeusza Chmielewskiego, a przede wszystkim „Popiół i diament" Andrzeja Wajdy. Byłem chyba w IX klasie, kiedy obejrzałem po raz pierwszy ten film i zobaczyłem wtedy, że tam znane mi dobrze podwórka znaczyły co innego i że z kawałków rzeczywistości, którą dobrze znam, ułożono zupełnie inną, nową, mnie dotąd nieznaną. Pomyślałem, że to wspaniałe i właściwie wtedy właśnie podjąłem decyzję, że i ja będę kiedyś kręcił filmy.

Ale pana pierwsze studia to matematyka – i to we Wrocławiu.

Było to równie naturalne, jak marzenia o filmie, bo przecież cała szkoła lwowskiej matematyki przeniosła się do Wrocławia. Uczyli wybitni profesorowie naukowcy, będący często ludźmi z niebanalnym poczuciem humoru. Hugo Steinhaus miał psa, który trochę rozrabiał w ogródkach sąsiadów. Jeden z nich, także profesor, hrabia, przykleił na drzwiach Steinhausów kartkę, by poskromili swego pupila. Steinhaus zrewanżował się wówczas kartką o treści: „Co to za hrabia, co psom dupy obrabia?!". Bardzo wiele zawdzięczam profesorom Hulanickiemu, Zuberowi, Krzywickiemu, Gleichtgewichtowi, Łukaszewiczowi, a także pierwszemu, który mnie egzaminował, prof. Edwardowi Moraczewskiemu – wychowankowi Stefana Banacha i Hugo Steinhausa, będącego za moich czasów już na emeryturze, mającego jedynie gościnne wykłady. Matematyka była dla nas oknem na świat. Ten, kto był co najmniej dobry na poziomie wyższej matematyki – miał też dużo czasu i mógł studiować inne kierunki, z czego skwapliwie skorzystałem, zgłębiając przez pewien czas historię sztuki, a potem dziennikarstwo. Uczęszczałem także na wybrane zajęcia do Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych, gdzie poznałem m.in. Eugeniusza Geta-Stankiewicza, znanego artystę grafika i rzeźbiarza. Wtedy też, studiując matematykę, nakręciłem swój pierwszy, krótkometrażowy film fabularny według opowiadania Alberta Moravii „Zapachy i kość". Nawiasem mówiąc, film ten na ogólnopolskim festiwalu filmów studenckich w Katowicach zdobył I nagrodę jury i Nagrodę Publiczności, co wobec moich filmowych planów miało spore znaczenie.

Bujne było wówczas studenckie życie we Wrocławiu?

Nawet bardzo. Mieliśmy kolegę, który był świetnym pokerzystą i ciągle przynosił jakieś pieniądze, za które potem robił imprezy. Najbardziej kwitło życie w klubie Pałacyk, gdzie odbywały się m.in. liczne konkursy poetyckie. Ale tak naprawdę szczególny był 1968 rok i strajk na Uniwerku. Pamiętam, jak był otoczony milicjantami i nie można było do nas wejść. Strajk trwał kilka dni, spaliśmy na schodach prowadzących na wieżyczkę i w naszej auli Leopoldinum. Profesorowie, którzy na co dzień bez skrupułów oblewali studentów, tu przychodzili i przynosili im paczki z kawą i czekoladą. Siadali z nami, dużo rozmawialiśmy.

Czy społeczność Wrocławia coś wyróżnia?

Życzliwość wobec innych ludzi. Wynika ona, jak sądzę, ze zrozumienia współistnienia wielu różnych mentalności i kultur.

Długo był pan kierownikiem działu filmowego w miesięczniku „Opole", potem w „Odrze" – reprezentacyjnych dolnośląskich pismach kulturalnych. Jaki to rozdział w pańskiej biografii?

Dziś określam go jako „szczęście do ludzi". Spotkałem fantastycznych – inteligentnych, wrażliwych, oczytanych, mądrych, ambitnych – począwszy od Zbigniewa Kubikowskiego, naczelnego „Odry", poprzez wybitną poetkę Urszulę Kozioł, krytyka Mietka Orskiego, a skończywszy na Hannie Kral, Wisławie Szymborskiej i Tadeuszu Różewiczu. Często z Różewiczem rozmawiałem. Kiedy przychodził do redakcji, siadał na krzesełku i mówił o banalnych sprawach, ale w taki sposób, że te małe stawały się dużymi i zmieniały się w metafory. To były moje najlepsze uniwersytety, dzięki którym nie tylko poznawałem literaturę, ale też miałem wrażenie, że zarówno świat literacki, jak i filmowy jest na wyciągnięcie ręki. W tym czasie było to bardzo prestiżowe miejsce.

Które miejsca Wrocławia są panu najbliższe?