Strategia zielono-niebieskich rozwiązań

Projekt Bydgoszczy jako jedyny w kraju rozwiązuje problemy funkcjonowania deszczówki w skali całego miasta.

Materiał przygotowany przez Unię Metropolii Polskich

Zamiast betonu – zieleń, zamiast płaskiego terenu – niecki na wodę, zamiast krawężnika – rów na wodę. Na podstawie doświadczeń z wdrożenia innowacyjnego projektu modernizacji sieci kanalizacji deszczowej Bydgoszcz pokazuje, jak można zagospodarować deszcz i czerpać z niego zyski.

Co ulewa, to nas zalewa

Bydgoszcz nie jest wyjątkiem – jak wszystkie duże miasta stale się rozbudowuje, co powoduje, że ubywa terenów zielonych, a deszcz, zamiast wsiąkać w grunt, spływa strumieniami po ulicach.

Z jednej strony oznacza to zalane ulice i budynki, podtopienia i kałuże, z drugiej – godzenie w prawa natury. Zgodnie bowiem z obiegiem wody w przyrodzie deszcz pada i wsiąka w ziemię, zasilając wody podziemne i rośliny. My natomiast skracamy tę drogę, odprowadzając wodę deszczową bezpośrednio do kanalizacji. Dlatego w koncepcjach planowania przestrzennego i rewitalizacji starych terenów należy wrócić do natury.

Niesprawna kanalizacja deszczowa to problem większości polskich miast, nie tylko Bydgoszczy. Wynika to z wieloletnich zaniedbań i przyzwyczajenia, że gdy mocniej popada, ulice i piwnice zalewa. W tym zakresie obowiązują jednak precyzyjne normy. Europejski standard zakłada, że na terenie zamieszkałym zalanie ulic czy piwnic może się zdarzyć raz na 20 lat, na terenach przemysłowych i w centrach miast – raz na 30 lat, pod wiaduktami – raz na 50 lat. Częste zalania oznaczają również wyższe koszty i straty niż budowa i utrzymanie sys­temu, który im zapobiega.
Bydgoskie wodociągi jako pierwsze w kraju kilkanaście lat temu uporządkowały kompleksowo gospodarkę wodno-ściekową w mieście oraz podjęły się uporządkowania systemu kanalizacji deszczowej w Bydgoszczy, a następnie oczyszczenia i ponownego wykorzystania wody deszczowej.

Nowatorski projekt modernizacji kanalizacji deszczowej

Prace nad projektem kompleksowej modernizacji i renowacji kanalizacji deszczowej w mieście trwały od 2013 r., gdy Rada Miasta Bydgoszczy zleciła Miejskim Wodociągom i Kanalizacji ich realizację.

Zakres prac był bardzo szeroki:

– przeprowadzono dokładną inwentaryzację istniejącej sieci kanalizacji deszczowej i oceniono jej stan;
– stworzono komputerowy model hydrodynamiczny sieci deszczowej;
– na podstawie pomiarów z ostatnich 50 lat wraz z prognozą zmian do 2050 r. opracowano lokalny model opadów dla miasta Bydgoszczy;
– zbudowano modele hydrodynamiczne zlewni;
– stworzono projekt modernizacji sieci kanalizacji deszczowej;
– przygotowano zakres niezbędnego czyszczenia i renowacji istniejących kanałów.

Aby przygotować plan modernizacji, należy poznać stan sieci kanalizacji deszczowej w mieście. Do analiz hydraulicznych warto wykorzystać najnowsze aplikacje komputerowe.

W 2018 r. Rada Miasta Bydgoszczy wniosła jako aport do Miejskich Wodociągów i Kanalizacji urządzenia kanalizacji deszczowej należące do Zarządu Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej. Od tej pory bydgoskie wodociągi zarządzają całą siecią miejskiej kanalizacji deszczowej.

Pionierski projekt inwestycyjny „Budowa i przebudowa kanalizacji deszczowej i do­stosowanie sieci kanalizacji deszczowej do zmian klimatycznych na terenie miasta Byd­goszczy” uzyskał unijne dofinansowanie (projekt o łącznej wartości 258 mln zł netto wspomagany jest grantem na poziomie 154,8 mln zł netto).

Strategia zielono-niebieskich rozwiązań

Projekt jako jedyny w kraju rozwiązuje problemy funkcjonowania deszczówki w skali całego miasta. Jednocześnie jest to przedsięwzięcie, które zmienia filozofię traktowania wód opadowych. W trakcie analiz hydraulicznych i prac koncepcyjnych okazało się, że budowa czy rozbudowa infrastruktury zapewniająca tylko odwodnienie – bez za­gospodarowania wód – nie rozwiąże problemu z wodami opadowymi i rozpadowymi. Zabetonowane miasto nie ma bowiem szans wchłaniać wody, chyba że będzie działało jak gąbka. Dzięki temu, mimo intensywnego rozwoju, może stać się bardziej odporne na zmiany klimatu, przejawiające się naprzemiennymi suszami i ulewami. Woda opadowa ma być bezpiecznie gromadzona wtedy, gdy jest jej dużo, aby można ją było póź­niej wykorzystać w okresie niedoboru. Konieczna jest więc zmiana sposobu planowania i zarządzania przestrzenią miejską.

Samo odwodnienie miasta to za mało. Trzeba wdrożyć strategię, która zakłada maksymalne wykorzystanie wody deszczowej na terenie nieruchomości w miejscu powstania i minimalny jej odpływ. Równolegle do działań inwestycyjnych bydgoskie wodociągi stworzyły strategię zielono-niebieskich rozwiązań. Przygotowany katalog – poradnik w przystępnej formie graficzno-opisowej podpowiada, w jaki sposób gromadzić wodę deszczową zarówno w mieście, jak i na terenie działki czy w przydomowym ogródku. Katalog jest elementarzem przydatnym w tworzeniu miasta gąbki. Zawiera 20 różnych rozwiązań, które – przechwytując wodę deszczową – przeciwdziałają podtopieniom, poprawiają mikroklimat, zwiększają bioróżnorodność. Czytelne rysunki i schematy pozwalają każdemu, bez specjalistycznej wiedzy, zbudować zielono-niebieską infrastrukturę w swoim miejscu zamieszkania. Poradnik edukuje również mieszkańców, którzy uczą się, że gromadząc i zagospodarowując wodę deszczową, nie tylko dbają o klimat, lecz także o własną kieszeń, ponadto poprawiają warunki, w których żyją. Poradnik jest adresowany do właścicieli nieruchomości, urbanistów, architektów, samorządowców – wszystkich, którzy mają wpływ na kształtowanie miejskiej przestrzeni. Katalog jest dostępny za darmo na stro­nie internetowej MWiK (www.mwik.bydgoszcz.pl, www.deszcztozysk.bydgoszcz.pl).

W rozwiązaniu problemów związanych z gromadzeniem i zagospodarowaniem deszczówki wspierają specjaliści z bydgoskich wodociągów.

Zielono-niebieskie rozwiązania mają za zadanie naśladować naturę. Przy tworzeniu zbiorników naturalnych warto wykorzystać naturalne ukształtowanie terenu oraz roślinność hydrofitową.

Wykorzystanie zieleni to jeden ze sposobów na gromadzenie wody w miejscach zagrożonych zalaniem oraz ochrona miasta przed podtopieniami. Wzorcowym przy­kładem zagospodarowania wód otwartych na terenie miasta jest Dolina Pięciu Stawów w Bydgoszczy. Naturalny spadek terenu umożliwia przekierowanie wód deszczowych do stawu znajdującego się najniżej. Następnie – poprzez system cyrkulacyjny – woda jest kierowana do najwyższego stawu, w którym znajduje się roślinność hydrofitowa oczyszczająca wodę.

Dolina Pięciu Stawów będzie też wykorzystywana jako jeden duży zbiornik reten­cyjny, do którego będą przekierowywane wody z kanalizacji deszczowej. Bydgoszcz planuje wybudować sześć takich zbiorników. Będą one zlokalizowane blisko parków i dużych terenów zielonych, a gromadzona w nich woda zostanie uzdatniana na filtrach i dezynfekowana lampami UV, by nadawała się do podlewania zieleni.

Dolina Pięciu Stawów jest przykładem zbiornika naturalnego i zagospodarowania wód opadowych w skali makro. Można też pokusić się o zbudowanie zbiornika suchego – zbudowanego z plastikowych skrzynek o odpowiedniej wytrzymałości. Należy jednak wcześniej sprawdzić, czy dany teren nadaje się do rozsączenia. Oczywiście woda wpro­wadzana do gruntu musi być oczyszczona.

W ramach projektu „Bydgoska retencja +2050” bydgoskie wodociągi zorganizowały dwie konferencje techniczno-naukowe: „Bydgoska retencja +2050. Budowa i przebu­dowa kanalizacji deszczowej i dostosowanie sieci kanalizacji deszczowej do zmian kli­matycznych na terenie miasta Bydgoszczy” oraz „Bydgoska retencja +2050. Standardy dla wód opadowych”. Podczas warsztatów w trakcie drugiej konferencji na bazie bydgoskich materiałów opracowano osiem standardów dotyczących wód opadowych – od planu, koniecznych analiz, poprzez projektowanie, aż po budowę i realizację.

Tylko edukacja mieszkańców i wspólne z nimi kształtowanie przestrzeni miej­skiej może przynieść oczekiwany efekt. Zbiór najlepszych praktyk w gospodarowaniu wodami opadowymi zawarto w publi­kacji „Bydgoskie standardy wód opadowych”, która stanowi wkład bydgoskich wodo­ciągów w rozwój branży. Specjaliści MWiK odwiedzają bydgoskie szkoły, a z telewizyj­nego cyklu informacyjno-edukacyjnego „Woda bydgoska” oraz „Ale co – deszczowe H2O” mieszkańcy Bydgoszczy uczą się, jak zagospodarować wodę deszczową.

Współpraca wielu różnych branż

Aby możliwe było skuteczne zarządzanie wodami, konieczna jest dobra współ­praca wielu branż, w tym z architektami, deweloperami i środowiskiem naukowym. Przy tworzeniu nowych rozwiązań zagospodarowania przestrzennego bydgoskie wo­dociągi współpracują m.in. z urbanistami. Dzięki cyfrowej mapie geologicznej Bydgosz­czy można sprawdzić, w których miejscach wody deszczowe mogą wsiąkać w grunt i w ten sposób zostać zagospodarowane, a gdzie konieczny jest system kanalizacyjny. Ta geologiczna mapa cyfrowa (w szczególności modele hydrodynamiczne, aplikacje komputerowe, bazy danych) wykorzystywana jest również do symulowania skutków planowanej inwestycji. Z analiz wynika, że średnio aż 40 proc. obszaru miasta nadaje się do zastosowania zielono-niebieskich rozwiązań. Takie rozwiązania najbardziej potrzebne są w centrum miasta, najmniej – na obszarach peryferyjnych.

Realizacja zielono-niebieskich rozwiązań wymaga ścisłej współpracy z miastem i wszystkimi, którzy mają wpływ na kształtowanie miejskiej przestrzeni.

Projekt zielono-niebieskich rozwiązań oraz budowa infrastruktury przy wykorzysta­niu rozproszonej retencji będą konsekwentnie rozwijane – w ścisłej współpracy z mia­stem. Miejskie Wodociągi i Kanalizacja realizują te projekty w praktyce, ale konieczne są również działania mające na celu zmianę dotychczasowego podejścia do planowa­nia i zagospodarowania nowych terenów.

W szczególności chodzi o rewitalizację tere­nów istniejących. W tym zakresie współpracujemy z Miejską Pracownią Urbanistyczną w Bydgoszczy.

Rekomendacje:

– diagnoza sieci kanalizacji deszczowej w mieście przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii;
– gospodarowanie wodami opadowymi i roztopowymi z zaangażowaniem przed­siębiorstwa wodno-kanalizacyjnego;
– wdrażanie proekologicznych rozwiązań w mieście i edukacja mieszkańców, jak gospodarować wodą; wdrożenie strategii, która zakłada maksymalne wykorzystanie wody deszczowej na terenie nieruchomości;
– ścisła współpraca miasta i wszystkich, którzy mają wpływ na kształtowanie miejskiej przestrzeni (architekci, deweloperzy i środowisko naukowe) przy zarządzaniu wodami);
– wsparcie zespołów projektowych przez ekspertów.

Artykuł jest fragmentem książki na temat dobrych praktyk miast Unii Metropolii Polskich, która zostanie wydana z okazji 30-lecia samorządu terytorialnego