Opinia partnera: BDO
Gdy w roku 2020 samorządy stanęły przed bezprecedensowym wyzwaniem, jakim była pandemia, i musiały realizować swoje zadania w bardzo trudnych i nietypowych warunkach, wydawało się, że w najbliższym czasie podobne okoliczności już się nie pojawią. Wojna w Ukrainie, która wybuchła w 2022 roku, i jej bezpośrednie skutki, czyli napływ uchodźców, jak również skutki pośrednie, takie jak kryzys energetyczny, sprawiły, że samorządy po raz kolejny stanęły przed sprawdzianem skuteczności działania w bardzo nietypowych i trudnych warunkach.
XVIII edycja Rankingu Samorządów oparta jest wprawdzie na danych za rok 2021, w którym samorządy zmagały się z trudnościami związanymi z pandemią, jednak kryteria oceny wpisują się idealnie w nowe zadania, które pojawiły się przed samorządami w związku z konfliktem zbrojnym w Ukrainie. Kryteria te odzwierciedlają bowiem cechy samorządów, które są niezbędne, aby bez zakłóceń działać w sytuacjach kryzysowych, niestandardowych lub po prostu trudnych.
Po pierwsze, finanse
Pierwszą cechą skutecznego działania samorządu, która była oceniana w ramach rankingu, jest trwałość ekonomiczno-finansowa. W ramach tego kryterium analizowana jest zdolność samorządu do zwiększania swoich dochodów własnych, również związanych z podatkami, i pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowania, jak również efektywność zarządzania finansami. Samorządy są niewątpliwie liderami w wykorzystywaniu środków z różnego rodzaju programów działających w ramach Unii Europejskiej. Dzięki tym środkom realizowane są liczne inicjatywy obywatelskie, a także rozwija się biznes lokalny.
Wiele programów wspiera również kwestie środowiskowe. Rok 2022 będzie w tym obszarze dla jednostek samorządu terytorialnego prawdziwą próbą. Samorządy musiały bowiem wygospodarować środki finansowe na wsparcie uchodźców z Ukrainy, przystosowanie szkół i przedszkoli dla nowych gości, borykając się jednocześnie ze skutkami reformy podatkowej zwanej Polskim Ładem, która istotnie zmniejszyła wpływy do budżetów lokalnych. W zarządzaniu finansami samorządów niezwykle ważne jest nie tylko pokrywanie bieżących wydatków, ale również budowanie potencjału rozwojowego, aby zachować trwałość ekonomiczno-finansową.
Po drugie, środowisko
Kolejną kategorią oceny samorządów w ramach Rankingu Samorządów jest tak zwana trwałość środowiskowa. Nikt nie ma wątpliwości, że zmiany klimatyczne stały się faktem. W naszym kraju zdarza się coraz więcej anomalii pogodowych, które są wynikiem tych zmian. Dbałość o środowisko jest jednym z najistotniejszych obszarów, którymi zajmują się jednostki samorządu terytorialnego. Zadania własne gmin związane ściśle z ochroną środowiska to ład przestrzenny, gospodarka terenami i ochrona środowiska, a także zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, oczyszczanie ścieków i utylizacja obszarów, a także zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną.
W ostatnich latach samorządy podjęły wiele działań, aby przeciwdziałać zmianom klimatu, w szczególności w zakresie transformacji energetycznej. Przeznaczono duże środki, aby wspierać czystą energię odnawialną, walczyć ze smogiem i redukować emisję spalin. Konflikt w Ukrainie i związany z nim wzrost cen energii może niestety motywować do zmian priorytetów w zakresie ochrony środowiska, jednak większość samorządów nie rezygnuje ze swoich celów w tym zakresie.
Po trzecie, działanie w praktyce
Bardzo ważną cechą samorządu z punktu widzenia sprawności zadania jest jakość zarządzania urzędem. W ramach tej kategorii oceniana jest również sprawność procesu uchwałodawczego i umiejętność współpracy z innymi samorządami. Główną bolączką samorządów jest ciągła zmiana kluczowych przepisów i prawo, które ma charakter instrukcyjny. Działanie w tak niepewnym otoczeniu prawnym i podatkowym (brak stabilności dochodów pozwalających na wykonywanie zadań) utrudnia zarządzanie i realizację długoterminowych strategii rozwoju. Zmieniające się regulacje wydłużają proces decyzyjny, co wpływa negatywnie na jakość zarządzania.
Jakość zarządzania sytuacją kryzysową, jaką był napływ uchodźców wojennych z Ukrainy, będziemy mogli formalnie ocenić w przyszłorocznym rankingu, jednak niewątpliwie największy ciężar organizacji pomocy spadł właśnie na samorządy.
Po czwarte, społeczność
Najważniejszą w naszej opinii kategorią oceny samorządów jest trwałość społeczna. W tym obszarze oceniana jest przede wszystkim dbałość o mieszkańców, czyli wszystkie aspekty działalności samorządów, które mają wpływ na jakość życia mieszkańców. Bardzo istotną cechą samorządów jest ich zdolność budowania społeczeństwa obywatelskiego. Efektywny samorząd to samorząd, który potrafi zachęcić społeczeństwo lokalne do dobrowolnego, świadomego, autonomicznego uczestnictwa w życiu miasta czy gminy, bez impulsów ze strony władzy państwowej.
Pod pojęciem dbałości o mieszkańców rozumiemy nie tylko wydatki na edukację, kulturę, sport, infrastrukturę, ale również – a może przede wszystkim – różnego rodzaju inicjatywy integrujące mieszkańców i angażujące ich w życie społeczne, takie jak budżety partycypacyjne. Jeśli samorząd dba o swoich mieszkańców, mieszkańcy odwdzięczą się, wpływając pozytywnie na rozwój i stabilność oraz udzielając wsparcia w sytuacjach kryzysowych.
Wojna w Ukrainie była dla wielu gmin i miast testem trwałości społecznej, który zdały na piątkę. W szczególności sprawdzili się właśnie mieszkańcy, angażując się w pomoc uchodźcom i pokazując, że jesteśmy społeczeństwem obywatelskim.
- Edyta Kalińska, partner zarządzający działem rewizji finansowej BDO
- Filip Garbacz, starszy menedżer w dziale rewizji finansowej BDO, biuro w Poznaniu
Opinia partnera: BDO
